Soyuq Müharibədə Şahmat – Fischer və Spasski matçı
1972-ci ildə İslandiyanın paytaxtı Reykyavikdə baş tutan şahmat matçı sadəcə iki dahinin qarşıdurması deyildi. Bu oyun, ABŞ və SSRİ arasında gedən Soyuq Müharibənin şahmat taxtası üzərinə köçürülmüş diplomatik bir nümayişinə çevrildi. Bobby Fischer və Boris Spasski arasında keçirilən dünya çempionluğu matçı tarixdə “Əsrin Oyunu” kimi yadda qaldı.
Soyuq Müharibə dövründə ABŞ və SSRİ hər sahədə bir-biri ilə rəqabətdə idi – nüvə silahlarından tutmuş idmana, kosmos yarışından incəsənətə qədər. Lakin şahmat bu mübarizədə xüsusi yer tuturdu. SSRİ üçün şahmat milli qürur məsələsi idi. Sovet məktəbi 1948-ci ildən bəri dünya şahmat tacını əlində saxlayırdı. Şahmatçılar dövlət tərəfindən yetişdirilir, dəstəklənir və bir növ ideoloji alət kimi təqdim olunurdular.
Boris Spasski, 1969-cu ildə dünya çempionu olmuşdu və Sovet İttifaqının böyük fəxri sayılırdı. O, ağıllı, balanslı və çox da emosional olmayan bir oyun tərzinə malik idi. Spasski təkcə güclü oyunçu deyil, həm də SSRİ-nin rəsmi simvoluna çevrilmişdi. O, soyuqqanlı və sistemli strategiyanı təmsil edirdi.
Bobby Fischer isə tamamilə fərqli idi. Onun şəxsi meneceri, psixoloqu, hətta suyu necə içəcəyini planlayan dəstəyi yox idi. O, tək idi – fərdi istedad, şıltaqlıq və mükəmməllik axtarışı ilə dolu bir dahi.
Fischer görüş başlamazdan öncə, uzun müddət gəlməkdən imtina etdi. Sponsorluq, oyun zalının işıqlandırılması, kameraların mövqeyi və hətta stulların materialı ilə bağlı tələbləri vardı. Hətta ikinci oyundan sonra geri çəkildi və turnir ləğv olunma təhlükəsi ilə üzləşdi. Lakin bütün bu qəribə davranışlara baxmayaraq, oyun masasında Fischer tarixi dəyişdirdi.
1-ci oyun: Spasski qalib gəldi. Fischer fiqurlarından birini səhvliklə “hədiyyə” etdi – hamı onun psixoloji sarsıntıya uğradığını düşündü.
2-ci oyun: Fischer oyuna gəlmədi. Texniki olaraq məğlub sayıldı.
3-cü oyun: Əfsanəvi dönüş başladı. Kamera arxasında, qapalı otaqda oynadı və qalib gəldi.
Sonrakı oyunlarda Fischer ardıcıl möhtəşəm strategiyalarla Spasski üzərində üstünlük qurdu. İki fərqli məktəb – sistemli kollektiv güc (SSRİ) və fərdi istedad (ABŞ) arasında dramatik qarşılaşma yaşanırdı.
Fischer 12.5 – 8.5 hesabı ilə qalib gəldi və tarixdə ilk dəfə bir amerikalı dünya şahmat çempionu oldu. Bu nəticə SSRİ üçün ideoloji bir zərbə idi. Əslində, matçdan sonra Spasski öz hökuməti tərəfindən tənqidə məruz qaldı, halbuki onun peşəkar və centlmen davranışı matçın ləyaqətli tərəfi idi.
